Stadhuis

Functie:

Gemeentehuis

Architect:

Erick van Egeraat

Adres:

Castellumstraat 1

(uit De Architect; april 2003)

“De complexe geometrie van het Alphense stadhuis is niet zomaar een publiekstrekker. Architect Erick van Egeraat liet de gekromde gevelvlakken, de uitkraging, het gedeeltelijk lichtdoorlatende hangdak en het scheefstaande kantoordeel voortvloeien uit het vooropgestelde programma en de directe omgeving.

Door de materiaalkeuze lijkt het gebouw ondanks zijn enorme omvang een gewichtloos object dat het stadshart discreet verdicht.”

Masterplan Stadshart

Eind jaren ’90 werd een masterplan voor de Hoge Zijde van het Alphense centrum ontwikkeld. Doelstellingen waren:

• de stad te verdichten,
• een echt stadshart te creëren en beide Rijnoevers met elkaar te verbinden.
• Alphen aan den Rijn op de kaart te zetten.
• nieuwe winkels en stadhuis met een ondergrondse parkeergarage voor 240 auto’s

Wensen nieuw stadhuis

Al jaren had de gemeente de wens om de gemeentelijke organisatie voor het publiek toegankelijker en efficiënter te huisvesten. Het gebouw is gebaseerd op mogelijke groei van de gemeente in de toekomst.

Ontwerp van Erick Van Egeraat

Toen het bureau van Erick van Egeraat werd gevraagd om het stadhuis te ontwerpen, was het voor de architect duidelijk dat het gebouw moest bemiddelen tussen de achterliggende woonwijk en de stadskern. Het gebouw ligt op de overgang van buitenwijken naar het stadscentrum. De bijzondere vorm speelt niet alleen in op de signaalfunctie van een stadhuis, maar vloeit ook voort uit de vereisten van zijn omgeving. Daar waar autobestuurders en fietsers via de ringweg het stadshart voorbij zouden razen, trekt het gebouw de aandacht door zijn hoogte. Het glooit weer naar beneden op plekken waar naastliggende huizen van oostelijke en westelijk  zonlicht moeten kunnen genieten. Van Egeraat wilde geen uitsluitend functioneel stadskantoor ontwerpen, maar integendeel een prestigieus stadhuis creëren dat de stad een zekere identiteit zou verschaffen.

Van Egeraat was een van de weinige architecten die het aandurfde zich te verdiepen in “vrije vorm” gebouwen, of Blobarchitectuur. Het ontwerp is zo complex, dat het moest worden getekend in een 3D-model op de computer. Nu is dit vrijwel overal de standaard, maar in 1997 zeker niet en was het bureau dus zijn tijd ver vooruit.

De uitkraging

Markant is de entree met een overstek van 23 meter. De uitkraging omkaderd het begin van de smalle winkelstraat. De uitkraging is een signaalfunctie voor de entree en brengt je naar de publieksfuncties op de begane grond. De raadszaal steekt letterlijk naar buiten de stad in.

Publieke functies op begane grond

De grote hal bestond in eerste instantie uit een strakke, maar sombere ruimte door koude materialen, een zwarte vloer en zwarte banken. Na de recente verbouwing is het akoestisch en qua klimaat veel beter geregeld. Daarnaast voelt het warmer en gezelliger aan, bijna huiselijk.

Het middendeel is 10 jaar lang een soort warenhuis voor de stad geweest, met wisselende exposities, maar was altijd een rare, lege ruimte. Na de verbouwing in 2013 is dit een levendige ruimte geworden zoals het nu is.

Achterste deel begane grond

De constructie van het hoofdgebouw en tussenlid is van staal, de achterbouw is van beton. Het schuinstaande achterste deel is ontworpen als kantoor dat kon worden ingezet als toekomstige uitbreiding voor het stadhuis en dat aan derden werd verhuurd.

De natuurstenen achterbouw is qua uitstraling ook bewust zwaarder om het idee van verankering te belichamen. Deze idee is nog eens versterkt door de zwaar aangezette spanning van de daklijnen in het kolomvrije middengedeelte.

De massiviteit van het achterste gedeelte staat in fel contrast met de glazen voorbouw, Het idee van transparante democratie is vanuit de gemeente steeds een belangrijk uitgangspunt geweest.

Glas

Erick van Egeraat merkte echter bij voorbeelden in onze buurlanden op dat de idee van transparantie door omstandigheden niet altijd geslaagd is uitgevoerd of niet altijd op een correcte manier de democratie belichaamt.

Het gebruik van glas in het Alphens stadhuis heeft door het gebruik van zeefdruk in plaats van gehele transparantie, de connotatie van gewichtloosheid en suggestieve dynamiek. In combinatie met de grootse ruimtes binnenin, geeft het gebouw een luchtige indruk.

Het gekozen glastype is extra helder glas met een zonwerende coating en een zeefdruk. Het oorspronkelijke ontwerp van de architect was dusdanig dat alle 835 glaspanelen een verschillende print zouden krijgen en dus apart geproduceerd zouden moeten worden, financieel gezien bleek dat onhaalbaar. De zilverkleurige print is gezeefdrukt op het glas, waarbij het definitieve bladerpatroon uitging van 9 verschillende ‘moedermallen’, waaruit de specifieke indeling telkens kon worden veranderd door de positie en oriëntatie te wijzigen.

De gevel bevat de eerste koud getordeerde dubbelglas gevel in de wereld. Met het  3D-model kon Octatube de kozijnloze vliesgevel produceren en op de bouw in elkaar puzzelen.

Warmen en koelen

Het gebouw wordt verwarmd en gekoeld met bodemwarmteopslag. Door het vele glas in de gevels was de klimaatbeheersing in de aanvang een probleem. Vooral op de kantine, vlak onder het glas met het zonnetje er op was soms niet uit te houden; op andere plekken waren er veel klachten omtrent tocht. Maar dat is ook niet zo gek met een ontwerp wat experimenteel is. Daar zijn geen staffels of instellingen voor; dat moet je gaandeweg instellen.

Interieur

Het gebouw is ontworpen met de gedachte dat de werkplekken flexibel zijn. Daardoor ontstaat een optimaal gebruik van de kantoorruimte en is per saldo minder vloeroppervlakte benodigd. In het werk van Erick van Egeraat wordt in toenemende mate vanuit het interieur ontworpen. Onder het supervisorschap van EEA, verzorgde het ontwerpbureau Merckx & Girod de losse elementen in het interieur.

Raadzaal

De raadzaal zit in het gedeelte wat zweeft boven de entree en is gekoppeld aan de vergaderzalen ernaast, waarbij er in het oorspronkelijke ontwerp van was uitgegaan dat deze ruimtes konden worden gekoppeld en er 1 grote ruimte zou kunnen ontstaan bij speciale gelegenheden.

Dit gebeurt in de praktijk niet. De speciale gelegenheden worden gehouden in het Atrium, waarbij er mensen op de bruggen staan, en op de grote trap zitten.

De raadzaal en de ambtelijke afdelingen moesten voor de fusie worden aangepast, want de Alphense gemeenteraad groeide van 35 naar 39 zetels. In de aangepaste opstelling van de raadzaal kwamen de raadsleden in twee cirkels te zitten, met een binnen- en een buitenring.

Verbouwing 2013

In 2014 is Alphen aan den Rijn gefuseerd met Rijnwoude en Boskoop. De fusiegemeenten hebben besloten dat alle 660 medewerkers in het stadhuis in Alphen aan den Rijn zouden komen werken, waardoor er plaats moest worden gemaakt voor 300 extra mensen.

Om voldoende ruimte te creëren, werd de achterbouw bij het stadhuis getrokken (waar in het ontwerp al rekening mee was gehouden). Daarnaast bleven de mensen een flexplek houden en werd in 2013 het stadhuis van binnen flink verbouwd.

C4ID heeft daar een concept voor ontwikkeld wat niet uitgaat van zoveel mogelijk werkplekken, maar van zoveel mogelijk de verschillende ruimten in het gebouw benutten op een zodanige wijze dat iedereen overal zijn werk kan doen. Hierbij is steeds het welzijn van de medewerkers en bezoekers vooropgesteld en er wordt een grote mate van keuzevrijheid geboden qua werkplek- en ontmoetingsvormen.

Het geheel wordt beleefd als een stad in een stad: er zijn drukke en rustige gedeelten, cafés, studiezalen en de opzet is zo gemaakt dat je er kan rond dwalen tot je een plekje naar gelieven hebt gevonden, afhankelijk van je werk, stemming en behoefte aan mensen om je heen of rust.

C4ID heeft de kantoorverdiepingen, de raadzaal, het restaurant, het werkcafé, een aantal nieuwe vergaderzalen en de tussenliggende ruimten geheel opnieuw ontworpen. Aanvullend zijn de publieke ruimten, de bestuursvleugel en de overige bestaande ruimten qua look en feel in overeenstemming gebracht.

Opzet

De Haarlemse architect C.J. Blaauw (ook bouwmeester van de herbouw van het Leidse Stadhuis) had gekozen voor een streng symmetrisch ontwerp: Een ruime hal met trappenhuis verdeelde het gebouw in twee helften, een administratief- en een representatief gedeelte. De bouwstijl vertoonde een sterke verwantschap met de Oud-Hollandse architectuur. In het kader van de werkverschaffing werden zoveel mogelijk Alphense arbeiders bij de bouw ingeschakeld.

Indeling

In het souterrain is ruimten voor een stempellokaal, het bureau steunverlening, de politie, het archief. Ook werden hier monsters van bouwmaterialen en tekeningen opgeslagen. De begane grond werd gedomineerd door een ruime hal en trappenhuis, uitgevoerd in verschillende soorten marmer. In de rechter vleugel bevind zich de trouwzaal met aansluitend een commissiekamer. Deze commissiekamer is later bij de trouwzaal gevoegd. Verder waren er de kamers van de burgemeester en de eerste wethouder. In de linkervleugel bevonden zich de afdeling bevolking en de kamers van de inspecteur van politie en de gemeenteontvanger. Op de eerste verdieping lag zeer centraal de raadzaal. Deze was met Honduras-mahonie betimmerd en had een geweven wandbespanning.